Khang

Ka histori bad ka kolshor

Ia ka Mawkyrwat Civil Sub-Division la pynbna ba la seng pura ha ka 26 tarik u Jylliew, 1982 lyngba ka jingpynbna jong ka sorkar nombor: HPL.539/81/51, tarik 22 Jylliew, 1982. Bad, na ka bynta ban pynkhamsuk ia u paidbah bad na ka bynta ka jingsynshar ka ba kham bha u Lat ka jylla Meghalaya u la sngew dei ban kyntiew ia ka Mawkyrwat Civil Sub-Division sha ka distrik ka ba pura. Ki don ar tylli ki blok hapoh jong ka distrik kiba long ka Mawkyrwat C&RD Blok bad ka Ranikor C&RD Block, bad 18 tylli ki shnong hapoh ka Warshan Lyngdoh Gram Sevak Circle jong ka Nongstoin C&RD Blok kumba la pynbna ha ka schedule-1 ia u pud u sam ka ba long kumne harum:

    • Shatei: West Khasi Hills Distrik
    • Shathie: Bangladesh
    • Mihngi: East Khasi Hills Distrik
    • Sepngi: West Khasi Hills Distrik bad South Garo Hills Distrik

U Lat ka jylla Meghalaya u la kyntiew ia ka Mawkyrwat Civil Sub Division sha ka distrik bad u la ai kyrteng ia ka Ka South West Khasi Hills Distrik bad ka nongbah jong ka ka ba long ka Mawkyrwat.

Ka Kolshor

Ki paidbah Khasi ki dei kiba kham bun ha ka South West Khasi Hills Distrik, Meghalaya bad la tip ruh ia ki kum kiwei na ki nongshongshnong kiba hyndai tam ha ka Indian sub-Content, kiba hiar pateng na ki Jaitbynriew Proto Austroloid Monkhmer.

Ki Khasi-Pnar:
Ki Khasi ki shong ki sah ha ki bynta shaphang Mihngi jong ka jylla Meghalaya ha ki Lum Khasi bad Jaintia. Ki Khasi kiba sah ha ki lum Jaintia la thip kham bha ruh mynta ki por kum ki Jaintia. La khot ruh ia ki kum ki Pnar. Ki Khasi kiba sah ha ki them kiba shatei la khot kum ki Bhoi. Kito pat kiba sah ha ki bynta ba Shathie la khot kum ki War. Bad ruh hapdeng ki War, kito kiba sah ha ki lum Khasi la khot ki war-Khasi bad kito pat kiba sah ha ki lum Jaintia la khot ki war-Jaintia lane ki War-Pnar. Ha ki lum Jaintia ki don ki Khyrwang, ki Labang, ki Nangphyllut, ki Nangtung ha ki bynta kiba shatei lam mihngi bad mihngi. Ha ki lum Khasi ruh ki Lyngngam ki sah ha ki bynta Shatei lam Sepngi. Hynrei kine baroh khoit ki kam ba ki mih na kajuh ka tynrai kata ‘Ki Hynniew Trep’ ia kiba la khot ki Khasi-Pnar lane Khasi. Ki iadon ki dustur kiba kumjuh kumjuh lait noh katto katne ki jing iapher na ka daw jong ka jingpher ki thain ba ki sah.

Ka kup ka sem:
Ka riam tynrai jong u rangbah ka dei ka “Jymphong” lane ka coat kaba jrong khlem kti bad collar ia kaba la teh da ki ksai na shakhmat. Hynrei ha kine ki sngi ba mynta ki Khasi ki la pyndonkam da ki jain na ri Sepngi. Ha ki khep ba kyrpang, ki riam da ki Jymphong bad ka Jainboh ryngkat bad ki jingdeng na syngkai. Ka riam tynrai jong ki kynthei pat ka long bniah bha kaba kynthup ia bun ki jain kaba pynlong ia ka nongriam ban don ka main kaba long ‘cylindrical shape’. Ha ki sngi ba kyrpang ki phong ka pansngiat rupa ne ksiar ha ka khlieh. La bsat ruh da ka Lasubon hadien ka pansngiat kiba pyniadei bad u thuia ba la phong da ki rangbah.

Ka bam ka dih:
Ka jingbam ba kongsan jong ki Khasi dei ka ja na u Khaw. Ki bamruh ia ka dohkha bad ka doh. Kum kiwei ki riewlum ha ka bynta Shatei lam-Mihngi jong ka ri India, ki Khasi ruh ki ju pdem ia ‘iaid khaw bad kumjuh ia kiwei ki jingdih ia kiba ju pyndonkam ruh ha ki jinglehniam leh rukom.

Ka Imlang ka Sahlang:
Ki Khasi, Jaintia bad ki Garo ki don kata kaba ki khot ka “matrilineal society”. Ka jinghiar pateng ka wan na ka ka kmie, hynrei u kpa ka iing ruh u don ka bynta kaba khraw ha ka iing ka sem ha kaban pynbiang ia ka jingdonkam jong ka iing. Katba u dang thoh shaphang ki Khasi bad ki Jaintia, u David Roy u la iohi ba ‘u shynrang u dei u nongiada jong ka kynthei, bad ka kynthei ka dei ka nongsumar jong ka jingshaniah jong u ha ka’. Lehse kan ym don shuh ka jingbatai shaphang ka Matrilineal Society kaba kham shai ban ia kane. Ha ka imlang sahlang u Khasi, ka kynthei ka peit ia ka iing ka sem, u shynrang u kamai bad u pyndap bad u kni u pyndep ia baroh ki niam ki rukom bad ki kam kiba iadei bad ki kur ki kha. Kham mynshwa hapdeng ki Jaintia kiba dang bat pyrkhing ia ka jinglongtynrai, u kpa u poi sha iing tang ha ka por miet bad um don jingkitkhlieh na ka bynta ka iing ka sem.

Ka jingioh kynti:
Ki Khasi ki bud ia ka ka jingioh pateng lyngba ka kynthei. Ha bun na ki longiing ha ka imlang sahlang u Khasi, ka dei tang ka khun kynthei khatduh kaba ioh ia jaka puta ba hiar pateng. Lada ka khun khatduh ka khlad noh khlem da don khun kynthei, ka hymmen kynthei kaba ka bud kan kylla long ka nongioh kynti, bud sa ka khun khatduh jong ka bad kumta ter ter. Lym kumta ki jaka ki puta kin leit biang sha ka kynthei kaba shipara bad ka kmie jong ki, bad ka khun jong ka ter ter. Ki jaka puta jong ka khun khadduh ki dei ka jingioh kynti pateng la pateng bad lada ka kwah ban die ia ki, ka hap ioh jingbit shwa na ki kni bad ki hymmen shynrang. Hapdeng ki War-Khasi, ka jingioh kynti ia leit lang sha baroh ki khun, kynthei bad shynrang, mar katjuh katjuh hynrei hapdeng ki War-Jaintia, tang ki khun kynthei ki ia ioh la ka bynta.

Ka shongkha ka shongman:
Ka jingiashongkha para kur ka la long ka sang ka ma. Ki nongialeit kurim ki ia ai kylliang da ki sati ne ki song kwai kum ka dak ban pyndep jong ka jingiathoh. Hapdeng ki Khristan, ka jingiathoh ka kynthup ia ka jingsmai hakhmat u Blei bad u briew.

Ka niam bad jingngeit Blei:
Bun napdeng ki Khasi mynta ki la long Khristan. Hynrei kham mynswa ki ngeit ha uta u Bakhraw tam, u Blei Nongthaw bad hapoh jong U ki don ki lei wah ki lei um.